De een heeft er nog nooit van gehoord en voor de ander is het gesneden koek: de Zuiderwaterlinie. Voor iedereen die daar ergens tussenin zit – die de klok wel eens heeft horen luiden, maar niet weet waar de klepel hangt – legden we in deel 1 uit wat de Zuiderwaterlinie is en hoe ze is ontstaan. In dit 2e laatste deel gaan we in op waarom de Zuiderwaterlinie nu nog belangrijk is en wat we daar als Brabants waterschap mee doen.
De Alliantie Zuiderwaterlinie
De Zuiderwaterlinie heeft tot 1886 haar oorspronkelijk militaire functie vervuld. Daarna gold dat nog voor slechts enkele verdedigingswerken. Met de opkomst van vliegtuigen, parachutisten en tanks is het concept van een permanente, doorgaande versterkte militaire verdedigingslijn in de jaren ‘30 van de vorige eeuw uit de tijd geraakt. Sinds ongeveer 2000 bestaat er weer belangstelling voor het militaire erfgoed. In 2016 hebben de Provincie Noord-Brabant, de betrokken gemeenten en de Brabantse waterschappen met elkaar afgesproken om gezamenlijk de Zuiderwaterlinie nieuw leven in te blazen. Tezamen vormen zij nu de Alliantie Zuiderwaterlinie, bestaande uit vijf ‘stellingen’. Als waterschap Aa en Maas participeren we in de Alliantie en in twee van de vijf stellingen: Grave-Ravenstein en ’s Hertogenbosch-Heusden. Het doel van de Alliantie is:
- Het erfgoedverhaal te blijven vertellen en een vaste plek verwerven in de Canon van Brabant en de Canon van Nederland.
- De bekendheid vergroten voor inwoners, bedrijven en toerisme en een hoge positie verwerven in de Nederlandse toeristische bestemmingen.
- De Zuiderwaterlinie een inspiratiebron te laten zijn in gebiedsontwikkeling.
De Zuiderwaterlinie vertelt het verhaal van een bijzondere krijgsgeschiedenis met experimenten en innovaties; het markeert ook nog steeds een landschappelijke en culturele grens (calvinistisch versus Bourgondisch, harde ‘G’ versus zachte ‘G , klei versus zand, ‘patat’ versus ‘friet’, protestant versus katholiek, laag versus hoog, boven de rivieren versus onder de rivieren, zij versus ons). Het is het verhaal van het water als vriend en als vijand.
Een zichtbare Zuiderwaterlinie
De Alliantie en de stellingen hebben al vele mooie resultaten opgeleverd. Zo zijn er inmiddels Zuiderwaterlinie wandel-, fiets- en autoroutes verschenen, vele publicaties, een website, informatiepunten (waaronder het Bezoekerscentrum Zuiderwaterlinie in Grave), cursussen, etc. Lokale heemkundekringen bundelen hun krachten en worden ‘liniebouwers’.
Ook het waterschap draagt hier graag zijn steentje aan bij, bijvoorbeeld door het plaatsen van informatieborden, eigendommen langs waterlopen open te stellen voor recreatie, in onze projectplannen het erfgoed mee te nemen en beter zichtbaar en beleefbaar te maken. Zo bieden de dijkversterkingsprojecten Cuijk-Ravenstein en Ravenstein-Lith mooie kansen het verhaal van de Zuiderwaterlinie beter zichtbaar te maken.
De Beerse Overlaat
Met de gemeenten Land van Cuijk, Oss en Maashorst pakken we ook het verhaal van de Beerse Overlaat op. Die maakte deel uit van het door Coehoorn bedachte inundatieconcept, maar heeft als militair verdedigingsmiddel nooit gefunctioneerd, omdat er onvoldoende water beschikbaar was op de momenten dat dat nodig was. Maar van het een kwam wel het ander, want de bedachte inundatievlakken werkten wel als middel om Den Bosch en de Gelderse overkant te behoeden voor overstromingen bij een hoge Maas. Echter de last van deze inundaties voor Noordoost Brabant, soms een paar keer per jaar, werd zo groot dat in 1921 het waterschap De Maaskant werd opgericht om een definitief einde te maken aan de Beerse Overlaat. Het waterschap moest de Maasdijken verhogen en de kosten daarvan gedeeltelijk verhalen op de inwoners. Pas in 1942 werden de laatste werkzaamheden uitgevoerd die de Beerse Maas definitief tot het verleden lieten behoren.
Historisch perspectief
We zijn nog steeds bezig te voorkomen dat er weer overstromingen komen. We bouwen nog steeds aan dijken, leggen waterbergingsgebieden aan en reserveren andere gebieden voor waterbergingen die we mogelijk in de toekomst nodig hebben. Zie bijvoorbeeld de dijkversterkingen ten oosten en het HOWABO-project ten westen van Den Bosch. Het zijn ook nog steeds verdedigingswerken, alleen noemen we het nu anders. Het is geen militaire strijd tegen de Spanjaarden, de Fransen, de Duitsers of de Russen, maar we noemen het nu klimaatadaptatie, de ‘strijd’ tegen de gevolgen van de klimaatverandering.
We zijn er voorlopig nog niet klaar mee; de oplossingen uit het verleden worden gewoon doorgetrokken en aangepast aan de behoeften en mogelijkheden van nu. De Zuiderwaterlinie past in een eeuwenlange traditie die verheldert, boeit èn inspireert.
Vragen? Ik help je graag!
John Jansen
- Functie
- Senior Beleidsadviseur
- Telefoon
- 06-13 32 80 96
- johnjansen@aaenmaas.nl