Zorg om das en dijk

Waarom graven dassen?

Dassen zijn nachtdieren en slapen de hele dag. Dit doen ze in een burcht: een hol in de grond. Dassen graven hun burcht liefst in zandgrond, in een hoger gelegen hellend vlak, bijvoorbeeld het talud langs een sloot, treinspoor of weg. Ook onze Maasdijk is favoriet.

Hoe ziet een burcht eruit?

Een dassenburcht is indrukwekkend om te zien: verschillende verdiepingen met kamers van soms wel 1 vierkante meter en gangen met een doorsnee van 40 centimeter. Een gang reikt vaak tot aan het grondwater, soms wel tot 4 meter diep.

Meer over dassenburcht in Megen? Luister dan naar Vroege Vogels

Hoezo is een burcht in de dijk gevaarlijk?

De kamers en de gangenstelsel van een burcht maken de dijk poreus en kwetsbaar. En als er dan ook nog water in de gangen komt en zand wegspoelt, kan een dijkdoorbraak volgen en is het gedaan met onze droge voeten en veiligheid.

Hoe komt water in de burcht?

Bij hoogwater kan het water de burcht instromen als de burcht aan de buitenzijde dichtbij de dijk ligt. En als de Maas tegen de buitenzijde van de dijk staat, kan het water ónder de dijk door sijpelen en zand wegspoelen. Dit noemen we piping. Bij piping kan het water een weg vinden naar de burcht die aan de binnenzijde van de dijk ligt. Met alle gevolgen van dien. En graverij van de das, tot wel 50 meter van de dijk vandaan, kan piping tot gevolg hebben.

Was er ooit een gevaarlijke situatie?

De hoogwatergolf in februari 2021 zullen wij niet snel vergeten. De dassenburcht bij Overlangel in de Maasdijk stond toen onder water en om de dijk te redden moesten we met spoed een deel van de dassenhuisvesting ontmantelen. Dassen vluchten als de burcht volstroomt, dus die waren al weg.  In juli, datzelfde jaar, kregen we te maken met een nog veel hogere hoogwatergolf. Wederom in allerijl, en net op tijd, ontmantelden we toen 4 risicovolle burchten, die al onder water stonden. In de Maasdijk bij het dorp Linden stroomde het water al door de kamers en gangen van de burcht, over wel 170 meter van de Maasdijk. Zonder snel ingrijpen zou de dijk het kunnen begeven. We hebben daar toen een steunberm aangelegd van 170 x 15 x 1,5 meter, bestaande uit 3.300 kuub zand en klei. Want een steunberm zorgt voor neerwaartse druk, waardoor de ondergrondse waterstroming afremt. Om plaats te maken voor de steunberm zat er voor ons niets anders op dan een naastgelegen houtwal weg te halen.

Later ontdekten we ook nog water in een 5e burcht. Gelukkig was de hoogwaterpiek toen bijna achter de rug. Deze burcht hebben we direct na het hoogwater alsnog ontmanteld om de dijk weer sterk te maken. Dit soort spannende situaties die de veiligheid van inwoners in het geding brengt, willen we niet. Een oplossing is: geen risicovolle burchten in en nabij de dijk. Maar dit is vooralsnog moeilijk te realiseren. Samen met kennispartners  blijven we zoeken naar oplossingen. Daarover lees je meer in dit artikel.

Waar liggen de burchten?

• Tussen Groeningen en Ravenstein
• Langs beide zijden van het Drongelens kanaal, tussen Drongelen en ’s-Hertogenbosch
• Bij andere regionale keringen in ’s-Hertogenbosch: de HoWaBo-kering en bedrijvenpark De Brand
• Hoewel de das liefst in zand graaft, was hij in 2021 ook in de kleigrond van de Empelse Dijk bij ’s-Hertogenbosch. Hier zijn al twee forse burchten verwijderd

Conclusie: het aantal dassen groeit enorm. De territoriums worden kleiner en komen steeds dichter bij elkaar te liggen. Met alle gevolgen van dien.

Hoe monitoren wij dijken op graverij?

Jaarlijks in de maand september zorgen wij voor een grondige dijkinspectie. Dit doen we ter voorbereiding op het hoogwaterseizoen van 1 oktober tot 1 april; de periode waarin de meeste kans is op hoogwater. We inspecteren de 110 kilometer lange dijk en 60 kilometer regionale dijken op alle mogelijke schade: van een beschadigde grasmat tot graverij. Het voordeel van een inspectie in de herfst is dat er minder groeit en bloeit en de dijken gemaaid zijn. Dijkschade is dan beter zichtbaar. Ook dassenholen en burchten zijn dan beter te zien. Heel het jaar helpt de Zoogdiervereniging Nederland ons bij het inventariseren van graverij en territoriums. Ook adviseert deze vereniging ons over het kundig verwijderen van dassenburchten en alles meer wat te maken heeft met onze zorg voor das en dijk.

Hoe goed we ook inspecteren, het hele jaar door, het geeft geen 100 procent garantie dat we daadwerkelijk alle graverij zien en maatregelen kunnen nemen. Soms liggen verblijfplaatsen gewoonweg verborgen of op afgeschermde privéterreinen. We zijn gebaat bij meldingen van inwoners. Elke melding over de aanwezigheid van dassen of burchten onderzoeken we direct.

Wat kun je doen als je een das, hol of burcht ziet?

• Zie je een das, hol of burcht (binnen 30 meter afstand) bij de dijk, bel dan onze afdeling Waterveiligheid via Tel: 088-17 88 000.
• Zie je ergens een levende das? Plaats dan een bericht op de website van Welkom - Waarneming.nl.
• Zie je ergens een gewonde of overleden das? Bel dan de dierenambulance van Dassenwerkgroep Brabant, Tel: 06-48 27 99 68. Je kunt 24 uur per dag bellen, 7 dagen in de week. Kijk voor meer informatie op de website van Dassenwerkgroep Brabant.

Welke maatregelen nemen we?

Een hol dichtzetten

Als we zien dat een das nog maar net is begonnen met graven, zit er een vers hol. Dit is geen bewoond dassenverblijf. Omdat we niet willen dat een vers hol een burcht wordt, moeten we het dichtzetten. Hiervoor hebben we een machtiging nodig van de Faunabeheereenheid Noord-Brabant. Als we die krijgen, mogen we het hol dichtzetten in de maanden juli tot en met november, de periode buiten de kraamtijd van de dassen. Na het dichtzetten, kan de das natuurlijk weer op een andere plek gaan graven. En dan maar hopen dat dat niet opnieuw in de Maasdijk is.

Een burcht ontmantelen

Het komt vaak voor dat een das meer burchten bewoont: 1 hoofdburcht en 1 of meer bijburchten (bijwoningen). Als wij een risicovolle burcht ontdekken, willen we die zo snel mogelijk ontmantelen. Net als al bij het dichtzetten van een vers dassenhol hebben we ook nu een machtiging nodig van de Faunabeheereenheid. Die krijgen we alleen als we kunnen aantonen dat het om een bijburcht gaat, een ‘bijwoning’. De reden is: als een bijburcht is ontmanteld, heeft de das altijd nog onderdak in de hoofdburcht.
Als het predicaat bijburcht aantoonbaar is en Faunabeheer keurt ons plan van aanpak voor de ontmanteling goed, krijgen we de machtiging. Eerste stap is dan, de dassenfamilie(s) voorzichtig verjagen. Dat doen we door de toegang tot de bijburcht half dicht te maken. We zetten er een geurbuis neer, met daarin een onschuldig geurtje dat de das niet zo lekker vindt. En als de dassen zijn vertrokken – de dassenecoloog monitort dit en stelt dit vast - kan de schop de grond in en gaan gespecialiseerde aannemers aan de slag. Nadeel is wel dat ook na de ontmanteling de kans bestaat dat de das opnieuw zijn zinnen op de dijk zet. Intensieve inspectie blijft dus nodig.

Ontmantelde burchten

Een groot deel van de ruim 30 risicovolle dassenburchten en holen in de Maasdijk is inmiddels ontmanteld. Er zijn nu nog ongeveer 10 risicovolle, grote burchten in de Maasdijk. Daarbij moeten we ook nog de burchten optellen in de kleinere regionale keringen. Zo zijn zeker 8 van de 22 burchten in de dijken bij het Drongelens Kanaal risicovol. Het precieze aantal voor alle regionale keringen is op dit moment nog niet bekend.

Een alternatieve burcht bouwen

Als de das een risicovolle hoofdburcht bewoont, kunnen we de hoofdburcht pas ontmantelen nadat we een alternatieve burcht hebben gebouwd, binnen het territorium van de dassenfamilie. En pas nadat de das hier is ingetrokken én we een machtiging hebben van Faunabeheereenheid Nederland.
De alternatieve burcht proberen we zo aantrekkelijk mogelijk te maken zodat de das hier ook daadwerkelijk graag blijft en niet opnieuw in de dijk gaat graven.

Zo bouw je een alternatieve dassenburcht

We zoeken een ideale, rustige locatie voor het bouwen van een terp met beplanting. Deze terp-burcht met een afmeting tot 30 bij 40 meter bestaat vooral uit zand, een beetje klei en een paar buizen gemaakt van beton of zandsteen (gres).

Voorwaarden waaraan een alternatieve dassenburcht moet voldoen

• De burcht ligt bij voorkeur binnendijks, dus aan de kant van het land, zodat deze beschermd is bij hoogwater. Sowieso mag de burcht bij natte periodes niet onder water komen.
• De burcht ligt binnen het territorium en zo dicht mogelijk bij de te ontmantelen burcht, zodat de dassen de ‘nieuwe woning’ snel kunnen vinden en betrekken.
• Het gebied rondom de alternatieve burcht moet eenvoudig af te schermen zijn van menselijke activiteiten: denk aan wandelaars, hondenuitlaters, mountainbikers etc.
• De locatie voor de alternatieve burcht moet op korte termijn beschikbaar zijn. Vaak moeten we grond kopen of grond pachten.

Het is moeilijk om een plek te vinden voor een alternatieve dassenburcht omdat:

• In bewoond gebied is vaak weinig geschikte en beschikbare ruimte.
• We bezitten bijna geen gronden in de directe omgeving van de Maasdijk, waardoor we afhankelijk zijn van medewerking van anderen. Een compensatieregeling kan onderdeel uitmaken van de afspraken. Dit kost tijd. En tijd hebben we lang niet altijd.
• Niet alle omwonenden omarmen de aanwezigheid van familie das.
• Voor het bouwen van de alternatieve burcht, hebben we niet alleen een machtiging nodig van Faunabeheer maar krijgen we ook te maken met een omgevingsvergunningentraject. Ook dit kost tijd. En het is onzeker of de vergunning wel wordt verstrekt.

Alternatieve dassenburcht in Rosmalen

In 2021 is de eerste alternatieve dassenburcht gerealiseerd in het kanaalpark van Rosmalen. Dit is een mooi initiatief van de gemeente ‘s-Hertogenbosch, in een gebied waar ook runderen zoals de Rode Geuzen een fijne leefomgeving hebben. Een tweede locatie komt in Megen. Daarvoor hebben we grond aangekocht. En de omgevingsvergunning is binnen. We hopen nog enkele alternatieve dassenburchten te kunnen realiseren in verband met ontmanteling van de hoofdburchten.

Zijn er andere maatregelen die de dijk kunnen beschermen?

• Dassen kunnen niet door gaas graven. Dus wat kan helpen is horizontale gaasmatten aanbrengen onder de toplaag van de dijk zelf en het gebied grenzend aan de dijk. Aan de binnenzijde én aan de buitenzijde. Nadeel: in een groot deel van de beschermingszone tot 50 meter van de dijk kan de das nog steeds graven en kan het water ondergronds nog altijd een weg vinden naar de dijk. Bovendien is het een kostbare aangelegenheid en kan het lastig zijn om gaas aan te brengen in verband met bijvoorbeeld kabels en leidingen in de grond.
• Bepaalde gebieden bij de Maasdijk onaantrekkelijker maken voor de das. Bijvoorbeeld door slootjes te dempen en begroeiing weg te halen. Kalere vlaktes zijn namelijk niet aantrekkelijk voor de das om in te graven. Nadeel: dit kan niet altijd, omdat de begroeiing vaak bij de leefomgeving van andere dieren hoort. Een dieronvriendelijke maatregel dus om menselijke belangen te beschermen. En begroeiing die we weghalen moeten we elders compenseren en daar vind je niet zomaar de ruimte voor. Wat nog kan helpen is minder ruige en hoge begroeiing zodat we in ieder geval goed kunnen inspecteren op graverij van de dassen.
• Een ontheffing van de Faunabeheereenheid om burchten in en nabij de dijk ook te ontmantelen zónder alternatieve dassenburcht. Dan kunnen we sneller handelen en beter instaan voor de veiligheid van de dijk. Dan hopen we natuurlijk wel dat de das zelf een ander fijn plekje vindt binnen het territorium.

Wie is verantwoordelijk voor de das?

De das is een wilde, beschermde diersoort. Omdat de das niemands eigendom is, is er ook geen organisatie verantwoordelijk voor de activiteiten van het dier. De provincie is als bevoegd gezag voor de Wet natuurbescherming wel verantwoordelijk voor het handelingsperspectief bij de omgang met dassen.

Met wie werken we samen?

Wat we willen is een veilige dijk én een das die naar hartenlust van het landschap kan genieten. Hierover zijn we in gesprek en maken we plannen met de provincie, gemeenten, terrein beherende organisaties, particulieren, de Faunabeheereenheid Noord-Brabant. Een onafhankelijke adviseur en dassenecoloog van de Zoogdiervereniging helpt ons hierbij.

Dassenprotocol

Samen met waterschap De Dommel en waterschap Brabantse Delta en in overleg met de provincie Noord-Brabant stelden we een dassenprotocol op. In dit protocol staat beschreven welk afwegingskader het waterschap hanteert en wat de handelswijze is bij ingrijpen op locaties met dassen. Het doel van het protocol is om zorgvuldig en transparant te werken volgens de Wet natuurbescherming.

Wat kun je doen als een das schade aanbrengt op jouw grond?

Meer info vind je op de website van BIJ12. En zie ook: Schade door de das voorkomen of beperken - Faunaschade PreventieKit (bij12.nl)

Elke week ons laatste nieuws in je mailbox?

Abonneer je nu gratis op onze nieuwsservice