PFAS zijn stoffen die we overal terugvinden; in de lucht, de bodem en ook in het water. Ze zijn hardnekkig, soms giftig en niet biologisch afbreekbaar; kortom slecht voor mens en milieu. Daarom roepen we met de landelijke Unie van Waterschappen op tot meer actie én een totaalverbod op PFAS.
PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Deze groep stoffen bestaat uit duizenden kunstmatig gemaakte (synthetische) stoffen. De drie bekendste zijn PFOA, PFOS en GenX.
PFAS worden voor veel producten gebruikt vanwege hun hittebestendige en waterafstotende eigenschappen. Zo zitten PFAS onder andere in de antiaanbaklaag van pannen, in outdoorproducten zoals kleding en tenten, maar ook in inkt, verf, papier, kleding, coatings, schoonmaakmiddelen, cosmetica en blusschuim. Dat de stoffen niet afbreken, is slecht voor het milieu. De enige manier om PFAS aan te pakken is zoals bij alle vervuilingen: aan de bron. Wat niet in het water komt, hoeven we er ook niet uit te halen.
PFAS en Aa en Maas
Ook in ons werkgebied treffen we PFAS aan. Zo zijn we naar aanleiding van een grote PFAS-vervuiling in het water bij een vliegbasis in Friesland, gaan meten rond de twee defensieterreinen in ons gebied: Volkel en Vredepeel (Luitenant-generaal Bestkazerne). Daarbij hebben we concentraties PFAS gemeten in het oppervlaktewater.
Het gaat bij de terreinen om PFOS, dat in het verleden onder meer in blusschuim zat dat op vliegbases werd gebruikt. Deze stof is sinds 2006 verboden en wordt niet meer gebruikt door defensie. Ook in Friesland werd PFOS aangetroffen, tot maximaal 13.000 keer boven de wettelijke waterkwaliteitsnorm (=0,65 nanogram per liter).
Bij zowel Volkel als Vredepeel is te herleiden dat de gevonden concentraties PFOS in het water (grotendeels) afkomstig zijn van de defensieterreinen. Op onderstaande kaartjes zie je op welke plekken welke concentraties PFOS zijn gemeten. Het gaat om overschrijdingen van de wettelijke waterkwaliteitsnorm. De hoogst gemeten concentratie bij Volkel is 72 ng/l (111 keer de norm), bij Vredepeel 32 ng/l (49 keer de norm). Dit is slecht voor de waterkwaliteit en het waterleven.
Wat betekent dit?
Naast de wettelijke maximale norm PFAS voor oppervlaktewater, heeft het RIVM risicogrenzen afgeleid waarmee mogelijke gezondheidsrisico’s van PFAS in water ingeschat kunnen worden.
De gevonden concentraties PFOS blijven overal onder de door het RIVM afgeleide risicogrens voor het beregenen van land. Dat betekent dat met het water gesproeid kan worden. Ook zitten de concentraties onder de risicogrens voor zwemwater, al wordt zwemmen afgeraden omdat het geen officiële zwemwaterlocaties betreft. In Friesland zaten de gemeten concentraties wél flink boven de RIVM-risicogrenzen.
Voor de volledigheid is er bij Volkel en Vredepeel ook gekeken naar twee andere bekende PFAS-verbindingen: PFOA en GenX. De gevonden concentraties PFOA en GenX blijven bij beide terreinen allemaal onder de geldende milieunorm voor water.
Acties en vragen
We hebben de meetresultaten besproken met het Ministerie van Defensie. Het ministerie doet onderzoek naar de aanwezigheid van PFAS op meerdere van hun terreinen en zoekt naar mogelijkheden om de bodem te saneren.
In onderstaande Q&A vind je meer informatie. Bij verdere vragen over gezondheid en PFAS kun je terecht bij het Team Gezondheid, Milieu en Veiligheid van de drie Brabantse GGD’en. Zij zijn bereikbaar via milieu@ggdgmv.nl. Op werkdagen tussen 8.30 uur en 12.30 uur is het team bereikbaar via het telefoonnummer 088 - 639 2807.