Wat een onstuimig jaar hebben we achter de rug! De regenrecords vlogen ons om de oren. Na jaren van droogte waren sloten en beken ineens (te) vol en de grond was doorweekt. De toenemende klimaatverandering leidt tot steeds extremere weersomstandigheden. We moeten op een slimme manier omgaan met deze uitdaging. Het is extra belangrijk om de dijken goed te onderhouden en ons watersysteem efficiënt te beheren. Daarnaast moeten we nieuwe initiatieven ontplooien om op een slimme, duurzame manier met water om te gaan. Dit geldt niet alleen voor ons als organisatie, maar ook voor jou als individu. Want elke druppel telt! We blikken graag met jou terug op 2023. Veel leesplezier!
Onderhoud en beheer van dijken
We onderhouden, controleren en verbeteren de dijken in ons werkgebied om inwoners te beschermen tegen overstromingen, nu maar ook in de toekomst. Wat deden we in 2023?
- We maaiden 110 kilometer dijk langs de Maas en 70 kilometer dijk langs de regionale rivieren en kanalen. Dit was een hele uitdaging door de natte omstandigheden in het najaar.
- We controleerden wekelijks de dijken op beschadigingen, graafschade door bevers en dassen en (illegale) bouwactiviteiten. Voor het opsporen van beverholen experimenteren we met nieuwe technieken zoals Sonar en LIDAR. En we hebben onze speurhond Tessa.
- In september voerden we de najaarsinspectie uit. We bekeken alle dijken grondig, legden onvolkomenheden vast en herstelden waar nodig. Zo legden we bijvoorbeeld krammaten aan op de Maasdijk bij Cuijk.
- We ontmantelden meerdere dassen- en beverburchten en zetten tientallen (beginnende) dassen- en beverpijpen dicht. We realiseerden 2 alternatieve dassenburchten.
- We zijn 33 nieuwe dijkwachten rijker en hiermee is ons ‘oranje legioen’ van 180 dijkwachten compleet. Onze dijkwachten kregen dit jaar weer een theorie- en praktijktraining.
- Naast al onze dijkwachten, hebben we sinds dit jaar een beverpatrouille. In deze groep hebben we 40 enthousiastelingen mogen verwelkomen. We leiden hen specifiek op bij hoogwater op het gedrag van bevers en eventuele beverschade.
- We stimuleerden biodiversiteit op onze dijken door gefaseerd te maaien, te experimenteren met nieuwe technieken zoals onze nieuwe eco-maaier.
Dijkverbeteringsprojecten
- We startten met de verkenning van onze dijkverbeteringsprojecten Doeveren en Lith-Bokhoven.
- Daarnaast stelden we een gedetailleerd ontwerp voor ons dijkverbeteringsproject Ravenstein-Lith vast. Ruim 300 documenten lagen 6 weken ter inzage. Op 4 inloopavonden waar ruim 250 mensen op af kwamen, gingen we hierover in gesprek.
- Op ruim 400 locaties in het gebied tussen Ravenstein-Lith deden we boringen op locaties waar er damwanden de grond in gaan. Zo krijgen we een beter beeld van de grondopbouw.
- Ook stelden we en een voorkeursalternatief voor Cuijk-Ravenstein vast.
Zuiveren van rioolwater
Onze rioolwaterzuiveringen draaiden weer op volle toeren om het vuile rioolwater van inwoners en bedrijven in Oost-Brabant weer schoon terug te geven aan de natuur. Uit rioolwater halen we ook waardevolle grondstoffen. Het jaar 2022 levert interessante cijfers op:
- We zuiverden 332 miljoen liter water per dag. In 2022 was dit 288 miljoen liter. We zuiverden dus meer water door alle extra regen.
- We produceerden 7,6 miljoen kubieke meter biogas, omgerekend het gasverbruik van ongeveer 6.500 huishoudens. Zo’n 5,5 miljoen kubieke meter ging naar Heineken en 0,75 miljoen kubieke meter naar de Afvalstoffendienst in ‘s-Hertogenbosch als brandstof voor de vuilniswagens.
- We wekten ruim 13,5 miljoen kilowattuur (kWh) elektriciteit op met zonne-energie en ruim 2,4 miljoen kWh door verbranding van biogas in onze eigen generatoren. Dit komt overeen met het elektriciteitsverbruik van ongeveer 6.500 huishoudens. Deze energie gebruikten we zoveel mogelijk zelf.
- Minster Harbers opende onze PACAS-installatie op onze rioolwaterzuivering in Oijen. Deze installatie verwijdert medicijnresten en andere microverontreinigingen uit het afvalwater. We zijn het tweede waterschap in Nederland met zo’n PACAS-installatie.
- En op 20 december was onze tweede PACAS installatie op onze zuivering in Dinther klaar.
- De eerste 4 fasen van de renovatie op onze zuivering in Oijen zijn klaar. We moderniseren de zuivering en investeren in nieuwe technieken om meer medicijnresten en andere verontreinigingen uit het afvalwater te halen.
- We openden een nieuw rioolgemaal in Bakel.
- We startten met het landelijke versnellingsprogramma voor de vermindering van lachgas uit rioolwaterzuiveringen. Lachgas is een broeikasgas dat bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Lachgas wordt in rioolwaterzuiveringen gevormd bij de verwijdering van stikstof.
- Project gestart voor de productie van meer biogas en de mogelijkheid om deze op te werken naar aardgaskwaliteit.
Energie- en klimaatneutraal én circulair
In 2030 willen we alle energie, voor eigen gebruik, zelf duurzaam opwekken. En in 2050 willen we klimaatneutraal zijn en bijdragen aan een circulair Nederland. Dit betekent slim nadenken over de gebouwen, installaties en processen zodat tijdens de gehele levensduur zo min mogelijk uitstoot van broeikasgas plaatsvindt, minimale hoeveelheden primaire grondstoffen nodig zijn (fossiel, metaal, mineraal) en dat materialen na het einde van de levensduur weer herwinbaar zijn en opnieuw bruikbaar. Ook in 2023 zetten we belangrijke stappen.
Algemeen
- We maakten een overzichtelijke Routekaart Energie, klimaat en circulair, zie Routekaart - Waterschap Aa en Maas Hierin staan onze doelen, waar we staan en wat we de komende jaren doen.
- We leverden zonneweides in Oijen (8.500 panelen) en Land van Cuijk op (2512 panelen).
- We schatten dat we eind 2023 voor ongeveer 90% energieneutraal waren.
- Op de zuivering in Haps ‘smeren we de opwek van energie met biogas uit‘ over de dag en stemmen zo onze opwek af op ons verbruik.
- We startten een omgevingstraject voor windmolens in Land van Cuijk.
- In 2023 wisten we voor het tweede jaar het certificaat van de CO2-prestatieladder te behouden.
- We leveren input aan de Regionale Energiestrategieën: RES Noordoost Brabant | Energiewerkplaats Brabant.
- We startten twee circulaire ontwerptrajecten op: één voor een circulair gemaal en één voor (onderdelen van) een circulaire waterzuivering. In 2024 wordt dit concreter.
- We gaven duurzaamheidsadvies aan 5 verschillende dijkprojecten en bij de meeste dijkprojecten zetten we de Circulaire Peiler in als procesinstrument. De peiler dient in de beginfase als inspiratiebron om op een circulaire manier naar dijkprojecten te kijken en kan in latere fases alternatieven op circulariteit met elkaar vergelijken.
- We maakten een circulariteitdashboard waarmee we beter in beeld kunnen brengen waar we staan en waar we de komende jaren op in moeten zetten om onze duurzaamheidsdoelen en ambities te behalen.
- We zetten populierenhout in voor een maatschappelijk kunstproject in Den Bosch (zie De Ruimte Tempel | VisitDenBosch.nl).
Innoveren
Innoveren, vernieuwen, verbeteren, grote en kleine stappen. Onze innovatoren zijn er maar druk mee. Continu zoeken zij naar manieren om slimmer en duurzamer te werken. In 2023 werd er weer volop geëxperimenteerd en zijn innovatieve collega’s in de prijzen gevallen. Een selectie uit onze innovatieprojecten van 2023.
- Houtsnipperproef Westerbeek: helpen houtsnippers om onze sloten schoner te maken? Over die vraag buigen we ons op dit moment bij een proef in Westerbeek.
- Plaagsoorten bestrijden met plaagsoorten: bij een proef in Riethoven testen we of we de plaagsoort Knolcyperus met de Grote Waternavel kunnen bestrijden.
- Onderzoek Ultieme Waterfabriek gestart: we onderzoeken met 15 partners de mogelijkheid om van gezuiverd afvalwater direct drinkwater te maken.
- De Waterbank: met meerdere regionale partners werken we samen om vraag en aanbod van restwater samen te brengen.
- Pilot Torwash: we onderzoeken een nieuwe manier van slibverwerking (hoge druk en temperatuur). Zie ook: ‘Knikkerbaan’ voor zuivering in Haps - Waterschap Aa en Maas.
- ComySect: we doen onderzoek naar opwerking van maaisel als voedingsbron voor insectenteelt, samen met de Wageningen Universiteit.
- PACAS installatie rioolwaterzuivering Oijen: we startten met de toepassing van de innovatieve technologie om met poederkool in de zuivering de medicijnresten te verwijderen.
- Cases Waterfabrieken: we verkenden op twee rioolwaterzuiveringen de mogelijkheden van inzet van gezuiverd afvalwater voor de industrie.
- Nanofiltratieproef rioolwaterzuivering in: we testten de nieuwe technologie capillaire nanofiltratie om te kijken of we van gezuiverd afvalwater een halffabricaat voor de glastuinbouw kunnen maken.
- Onderzoek opsporing van beverholen: samen met de TU Eindhoven keken we in hoeverre we robots en data kunnen inzetten bij de opsporing van beverholen.
- Onze innovator Ferdinand Kiestra is uitgeroepen tot Toekomstmaker van het jaar 2023.
- Collega’s Bart Brugmans (ecoloog) en Jantien de Jong (projectleider) zijn voor 2 verschillende innovaties genomineerd voor de waterinnovatieprijs.
Projecten
Ook in 2023 werkten we aan vele projecten voor schoon, veilig en voldoende water in Oost-Brabant. In de projecten werken we onder andere aan 200 kilometer(!) beekherstel, natuurvriendelijke oevers en ecologische verbindingszones. Belangrijke kilometers voor het verbeteren van de biodiversiteit en waterkwaliteit. Ter vergelijking: dat is qua afstand bijna een retourtje Den Bosch-Den Haag!
- We maakten de Oeffeltse Raam klaar voor de toekomst. We legden onder andere een waterberging aan om overtollig water op te vangen vanuit industrieterrein Saxe Gotha. Ook creëerden we een unieke extra waterinlaat.
- In de Raamvallei werkten we hard aan de uitwerking van het Gebiedsplan Raam om het gebied natuurlijker in te richten en klaar te maken voor weersextremen door klimaatverandering. Het resultaat: de plannen voor de Lage Raam, Hooge Raam en Halsche Beek liggen momenteel ter inzage. Het project Graafsche Raam is afgelopen jaar in uitvoering gegaan en inmiddels bijna klaar.
- We bedachten 11 mogelijke oplossingen hoe we ’s-Hertogenbosch en de omgeving beter kunnen beschermen tegen extreem hoogwater. In 2024 werken we deze verder uit.
- In Asten en Someren rondden we drie projecten af voor een klimaatbestendig en natuurvriendelijk Aa-dal.
- We rondden project Leegveld af voor het hoogveenherstel in de Deurnsche Peel. We verbeterden onder meer 940 hectare aan bestaande natuur, richtten 180 hectare nieuwe natuur in en plaatsten 45 stuwen om waterstanden beter te kunnen beheren.
- We namen deel aan het allereerste Blue Deal congres.
- We organiseerden tientallen informatiebijeenkomsten en werksessies om inwoners en belanghebbenden bij te praten en om ideeën op te halen over projecten in de omgeving.
- We automatiseerden stuwen en legden stuwen aan. Zo kunnen we het waterpeil beter regelen en snel inspelen op natte en droge weersomstandigheden.
- We zijn actief met de verwerving van eigendommen volgens de nieuwe grondstrategie voor de opgaven in het waterbeheerplan 2022-2027.
Educatie
- In aanloop naar de verkiezingen van 15 maart ’23 rapten leerlingen van 4 basisscholen over ons werk: het St. Willibrordus in Neerkant, De Lockaert in Oss, De Bolderik in Heeswijk-Dinther en De Bonckert in Boxmeer.
- We hervatten de rondleidingen bij twee van onze zuiveringen. In Aarle-Rixtel en Dinther. We maakten een film met een ‘grote boodschap’ die we tijdens deze rondleidingen, maar ook tijdens gastlessen op scholen laten zien.
- We maakten een leuke en leerzame aflevering voor het Youtube-programma ‘Later als ik groot ben’, waarin jongens en meiden tussen de 9 en 13 jaar ontdekken of de droombaan die ze in gedachten hebben ook daadwerkelijk bij ze past. Onze collega Sjaak Daverveld leert de 11-jarige Levian in deze aflevering de kneepjes van het dijkbeheerdersvak.
- Om jongeren waterbewust(er) te maken gingen we dit najaar voor het eerst een samenwerking aan met Pabo-studenten van Fontys in ’s-Hertogenbosch. Want zeg nou zelf, toekomstige leraren die leren over de taken van het waterschap én er lessen over maken die ze toetsen in hun eigen stageklas, dat is toch echt win-win?!
- We verzorgden diverse gastlessen en workshops over ons werk op scholen in ons werkgebied en leenden onze educatiemiddelen uit, zoals twee escapespellen en onze watertafel.
- We organiseerden een ‘Waterdag in de natuur’ rondom kasteel Heeswijk met leuke en leerzame activiteiten voor jong en oud.
- We organiseerden een open dag op onze rioolwaterzuivering in Oijen.
Onderhoud en sloten
Als sloten en beken dichtgroeien kan het water niet goed stromen. Daarom maaien en baggeren we onze watergangen. In 2023 hebben we weer heel wat meters onder handen genomen.
- We maaiden maar liefst 2400 kilometer sloten een of meerdere keren.
- Dat deden we met nog meer oog voor duurzaamheid en ecologie.
- We hadden ook onze handen vol aan het bestrijden van plaagsoorten en exoten zoals de plant de Grote Waternavel. Collega Wiet van Bragt waarschuwde bij Omroep Brabant voor deze groene bedreiging.
Subsidies
Wij hebben meerdere soorten subsidies die allemaal iets met water te maken hebben. Zo zijn er de subsidieregelingen: biodiversiteit, klimaatbestendige maatregelen, recreatie-educatie, groene schoolpleinen, Buurtnatuur en Waterfonds Brabant en de stimuleringsregeling Landschap.
- In 2023 zijn er 449 aanvragen gedaan voor onze klimaatsubsidie. De aanvragen leidden tot een groenere omgeving door de aanleg van bijna 10.000 vierkante meter groen dak. Daarnaast is er in totaal meer dan 11.000 m2 afgekoppeld van de riolering. Bijvoorbeeld door de aanschaf van een regenton of infiltratiekrat. Hierdoor wordt iedere regendruppel opgevangen op de plek waar deze valt of komt direct in de bodem terecht. Zo gaat het schone regenwater niet onnodig meteen het riool in. En in droge periodes kun je met het opgevangen regenwater de tuin water geven. Win win!
- In 2023 hebben we aan 26 aanvragen voor de subsidie recreatie-educatie. De aanvragen waren zeer divers: een tv-serie over de waternatuur, waterspeeltoestellen, wandelroutes, een bord met informatie over natuurvriendelijke oevers, waterlessen en zelfs een buitenbioscoop aan het water.
- In 2023 is 28 keer de subsidie biodiversiteit aangevraagd. Dat is 2 keer zoveel als in 2022. De meeste aanvragen waren voor insectenhotels. Daarnaast hebben wij ook bijgedragen aan het vergroenen van de omgeving en het plaatsen van nestkasten, zwaluwtillen en ooievaarsnesten en het aanleggen van wadi’s en poelen. Door deze initiatieven in ons werkgebied meer biodivers geworden!
Weerfeiten
- Van mei tot juni hadden we te maken met een record aantal droge dagen.
- Zeer hoge verdamping in mei en juni. Hierdoor slonk de opgebouwde watervoorraad snel.
- Het was een kletsnatte zomer vanaf eind juli. In plaats van water vasthouden, voerden we zoveel mogelijk water af.
- In juli de hoogste aanvoer ooit via de Noordervaart naar de Peelkanalen.
- Meeste neerslag ooit gemeten. Sinds begin 2023 regende het in het grootste deel van ons werkgebied al meer dan 1100mm. Dat is historisch veel als je dat afzet tegen de meetreeks van het KNMI vanaf 1906. Gemiddeld valt er in een jaar zo’n 850mm.
- We namen allerlei maatregelen om wateroverlast te beperken.
- Na alle regen kwam, was er ook nog storm. Onze collega’s waren binnen en buiten volop bezig met het controleren van dijken, omgevallen bomen en takken ruimen en het schoonmaken van duikers zodat het water door kan stromen.
- We zetten waterberging Starkriet in november 2 keer voor een deel in
- 28 november hoogste waterstand ooit gemeten in dynamisch beekdal en de hoogste gemeten afvoer bij de Aa in Den Bosch en de Raam bij Grave in ruim 20 jaar.
- Na jaren van zeer lage grondwaterstanden waren in 2023 de grondwaterstanden juist zeer hoog. Op meerdere plekken kregen inwoners te maken met water in kelders en kruipruimtes.
- Het jaar eindigde met nog meer hoge waterstanden. Veel van onze collega’s zaten tijdens de feestdagen niet aan het kerstdiner. In plaats daarvan waren zij druk in de weer met het controleren van pompen, gemalen en dijken of het treffen van noodmaatregelen. Waterbergingsgebieden werden opnieuw ingezet.
