Grondwateroverlast

Wat is grondwater?

Grondwater is water dat zich onder het grondoppervlak bevindt. Het ontstaat vooral uit regenwater dat in de bodem zakt. Bijvoorbeeld regenwater dat in tuinen en grasvelden valt, zakt de bodem in en wordt grondwater. Regenwater dat op daken, straten of trottoirs valt, wordt vaak via de riolering afgevoerd naar onze rioolwaterzuiveringen. Grondwater maakt deel uit van een complex watersysteem, dat per plek kan verschillen. Meestal merk je er weinig van maar een te hoge grondwaterstand kan dus voor problemen zorgen, zoals vocht in kelders en kruipruimtes.

Hoe ontstaat grondwateroverlast?

Water stroomt van hoog naar laag. Dit geldt ook voor grondwater en water in sloten of beken. Als er een hoogteverschil is, kan het water wegstromen. Is dat verschil er niet, dan blijft het water staan.

Regenwater dat in een sloot of beek valt, kan relatief makkelijk wegstromen. In de bodem gaat dat anders: het water moet eerst langzaam via kleine openingen tussen zandkorrels of andere gronddeeltjes naar beneden zakken. Hoe goed de bodem water doorlaat, hangt af van het soort grond. Zandgronden hebben grove korrels en laten water snel door waardoor het snel in het grondwater komt.

Bij neerslag neemt de bodem water op, maar als de bodem vol is – verzadigd – kan hij geen water meer opnemen. Vergelijk een verzadigde bodem met een emmer die al vol water zit. Als het blijft regenen, vult de emmer zich steeds verder, terwijl het water maar langzaam wegloopt door kleine gaatjes. Uiteindelijk loopt de emmer over. Zo werkt het ook in de bodem: als het grondwater te hoog komt, kan het naar het oppervlak stijgen en blijven staan op velden of het kan in niet waterdichte kelders stromen.

Grondwateroverlast op de Maashorst

De Maashorst ligt op hoge zandgronden. Het is uitzonderlijk dat op hoge zandgronden wateroverlast ontstaat, omdat deze zandgronden een grote waterbuffer hebben. Deze waterbuffer is door de enorme hoeveelheid regen helemaal gevuld. Daarbij kan het grondwater hier moeilijk weg, omdat er weinig natuurlijke waterafvoer is.

Daarnaast is de Maashorst in de ondergrond een complex systeem met allerlei breuklijnen. Breuklijnen zijn aardlagen die verticaal in de bodem zitten en zeer slecht waterdoorlatend zijn. Bij een breuklijn komt het grondwater omhoog. Dat zijn ook de plekken die nat zijn en waar we het zogeheten wijstverschijnsel zien. Wijst is een bijzonder Brabants verschijnsel dat alleen onder specifieke omstandigheden voorkomt. Aan de hoge kant van de breuk (horst) leidt het wijstverschijnsel tot kwelrijke, drassige gronden met hogere grondwaterstanden dan aan de lage kant van de breuk (de slenk).

Met wie neem je contact op bij wateroverlast?

We begrijpen dat het soms verwarrend is bij wie je moet zijn voor een melding van wateroverlast.

Is er geen acuut gevaar en heb je schade aan je woning of bedrijf, onderneem dan zelf actie of bel een gespecialiseerd bedrijf. Eventuele schade kun je melden bij je verzekering. Misschien is de schade verzekerd. Is er sprake van overlast in de openbare ruimte, zoals ondergelopen wegen door een verstopte riolering of losliggende putdeksels, dan zie je in onderstaande tabel wie je kunt bellen.

Bekijk de afbeelding Wateroverlast - wie bel ik (png, 175 kB)

Wanneer zakken de grondwaterstanden?

Of het grondwater stijgt of daalt, heeft met name te maken met neerslag en verdamping. Is er veel regen en verdampt er weinig water, dan zullen de grondwaterstanden hoog blijven. Als het minder gaat regenen en er een langere drogere periode komt dan zakken de grondwaterstanden. Wel duurt het in de herfst- en wintermaanden langer voordat grondwaterstanden lager worden. Er is dan veel minder verdamping dan in de zomer. Blijft het nat met veel regen, dan zullen de grondwaterstanden hoog blijven.

Wie is verantwoordelijk voor grondwater?

Het grondwaterbeheer is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle overheidslagen én perceeleigenaren. Zie ook de website van de Unie van Waterschappen Grondwater - Unie van Waterschappen en het volgende document: Grondwatervisie Unie van Waterschappen.

• De perceeleigenaar 
  Eigenaren van percelen zijn zelf verantwoordelijk voor maatregelen om wateroverlast van regen- of grondwater op hun eigen percelen te voorkomen. Denk hierbij ook aan de afvoeren van regenwater en dakgoten. In sommige gevallen leidt verstopping hiervan ook tot wateroverlast. De perceeleigenaar is verantwoordelijk voor het drooghouden van de grond waarop zijn/haar huis staat. Hij/zij is verantwoordelijk voor de bouwkundige staat en het onderhoud van het huis. Volgens bouwvoorschriften moeten kelders en de onderkant van het huis waterdicht zijn. De eigenaar is ook verantwoordelijk voor het op de juiste hoogte houden van de tuinen en de kruipruimtebodem. Hij/zij is verantwoordelijk voor het oplossen van grondwateroverlast op eigen terrein, tenzij een ander aantoonbaar de overlast veroorzaakt.
• De gemeente 
  Gemeenten hebben een wettelijke zorgplicht voor grondwater in openbaar gebied. Dit betekent dat ze - waar mogelijk - maatregelen nemen om structurele grondwaterproblemen in openbaar stedelijk gebied te beperken of te voorkomen.
• Het waterschap 
  Het waterschap is verantwoordelijk voor een goede werking van het oppervlaktewatersysteem. Het oppervlaktewaterpeil (water in sloten en beken) kunnen wij sturen, dat geldt niet voor het  grondwaterpeil. Deze besluiten over de peilen van het water in sloten en beken worden vastgelegd in een peilbesluit. Voor een deel van het gebied is het verplicht om de peilen vast te stellen, in andere gebieden gelden streefpeilen.

Wat kan het waterschap doen?

Het waterschap kan het grondwaterpeil niet sturen. Hoe hoog het grondwater staat, is zeer afhankelijk van de hoeveelheid regen die valt en de verdamping die plaatsvindt. Blijft het nat met veel regen, dan zullen de grondwaterstanden dus hoog blijven.

Wat we wel doen, is ‘bovengronds’ zoveel mogelijk water afvoeren vanuit sloten en beken zodat dat dat niet in de al overvolle bodem zakt. Stuwen zijn op plekken waar dat nodig is omlaag gezet, in veel gevallen naar de laagst mogelijke stand. Ook zetten we onze gemalen in. Daarmee voorkomen we bij nieuwe periodes met heel veel regen in korte tijd ook problemen boven de grond, zoals overstromingen van beken. Om dat te voorkomen voeren we ook projecten uit en zetten we eventueel waterbergingsgebieden in.

Voor het goed afvoeren van water is het belangrijk dat onze waterlopen goed onderhouden zijn en geregeld worden gemaaid en gebaggerd. Dat doen we op sommige plekken extra. Duikers en krooshekken worden opengehouden. We steken veel tijd, aandacht en geld in dat beheer en onderhoud. Bovendien investeren we in het automatiseren en vernieuwen van stuwen, zodat ons watersysteem op orde is en zo goed mogelijk werkt.

Wat kun je zelf doen?

• Houd de slootjes en greppels op je eigen terrein schoon en in goede staat. Als het veel regent, is het belangrijk dat het water goed kan weglopen via de slootjes en greppels in jouw omgeving. Deze kleine waterlopen helpen het water naar de grotere watergangen van het waterschap te leiden. Door de droge jaren zijn veel van deze slootjes niet goed onderhouden, dus het kan nodig zijn ze terug in de oorspronkelijke staat te brengen. Het onderhoud van deze waterlopen ligt meestal bij de aanliggende eigenaren. 
  Wil je weten wie verantwoordelijk is voor welke waterloop? Kijk dan op onze leggerkaarten en bekijk de Nota legger waterschap Aa en Maas 2024.
• Houd rekening met grotere neerslaghoeveelheden bij het inrichten en aanleggen van je eigen tuin en erf.
• Bij het bouwen van ondergrondse constructies is het verstandig rekening te houden met hogere grondwaterstanden.
• Kelders moeten zoveel mogelijk waterdicht worden gebouwd. Lekkende kelders kunnen waterdicht gemaakt worden hoewel dat vaak veel geld kost. Diverse bedrijven en aannemers kunnen hiermee helpen.

Krijgen we in de toekomst vaker te maken met grondwateroverlast?

Door klimaatverandering krijgen we vaker te maken met extremen: zowel qua droogte als qua nattigheid. De verwachting is dat de zomers droger en de winters natter zullen worden. Dat betekent dat we toe moeten naar een systeem dat op beide extremen is berekend. Daar werken we hard aan. Het belang daarvan wordt in dit soort periodes nog eens extra benadrukt.

Kijk op onze projectenkaart om te zien waar wij als waterschap dagelijks werken aan projecten om in droge tijden water langer vast te houden en in tijden van wateroverlast water te bergen, of versneld af te voeren.