We kennen de Verborgen Raamvallei allemaal als een prachtig gebied midden in de gemeente Land van Cuijk. Vol natuur, landgoederen, cultuurhistorische objecten en natuurlijk de Raam, die er in verschillende vertakkingen doorheen stroomt. In de zomer staat alles in groei en bloei, maar wat doet de natuur in dit gebied eigenlijk in de winter? En hoe kunnen wij hier als partners in het samenwerkingsverband aan bijdragen? We spraken met ecoloog van waterschap Aa en Maas Bram Spierings.
Welke ontwikkelingen zien we in de natuur van de Verborgen Raamvallei tijdens de winter?
"Het is bijna winter in de Verborgen Raamvallei. Dat betekent dat veel planten en dieren in rust of winterslaap gaan. Bomen en planten laten hun bladeren los, want de wortels werken minder goed. Ze nemen minder vocht op; vocht dat in andere seizoenen door verdamping via de blaadjes de plant of boom verlaat. Zonder blaadjes kan de plant of boom vocht beter vasthouden.
Van de gevallen bladeren maken dieren weer dankbaar gebruik. De egel bijvoorbeeld gebruikt de bladeren om er een nest van te maken. Daarin kan hij goed overwinteren. Padden, kikkers en slakken graven zich in onder de bladeren. Zo spelen alle onderdelen van de natuur goed op elkaar in!"
Welke planten en dieren zijn er in de winter te vinden?
"Planten en dieren die je in de winter kunt vinden, noemen we winterbloeiers. Zij zijn extra goed bestand tegen de kou. En kunnen zich goed kunnen aanpassen aan het seizoen. De dieren die je in de zomer ziet, maar in de winter niet meer, houden waarschijnlijk een winterslaap. Of zijn veel minder actief en daardoor minder zichtbaar."
Welke dieren uit de Verborgen Raamvallei gaan in winterslaap en welke dieren blijven we zien?
"Alle dieren passen zich aan de winter aan. Maar niet alle dieren gaan in winterslaap. Vossen, dassen, bevers, eekhoorns en vogels worden bijvoorbeeld minder actief, maar houden geen winterslaap. Vissen rusten wanneer het koud genoeg is in diepere delen van beken en sloten van de Verborgen Raamvallei", vertelt Bram.
"Sommige dieren, zoals egels en ringslangen, houden een winterslaap in composthopen. Of in holletjes tussen takken en bladeren. Slakken kruipen diep in hun huisje of graven zich diep in onder de grond. Vleermuizen verbruiken in de winter zo min mogelijk energie. Ze overwinteren vaak op een vaste plek. Bijvoorbeeld een grot, bunker of fort."
Het is daarom belangrijk om deze beschutte plekken zoveel mogelijk te behouden.
Ben je benieuwd hoe andere dieren uit de Verborgen Raamvallei overwinteren?
De Verborgen Raamvallei is een waterrijk gebied. Hoe zit het met de amfibieën, insecten en watervogels in de koude maanden?
"Amfibieën zijn gewervelde, koudbloedige dieren, meestal met een naakte, gladde huid. Bijvoorbeeld padden, kikkers en salamanders. Tijdens de winter graven zij zich in, ze maken een plekje op land of op de bodem van een poel."
Gelukkig worden in en om het gebied van de Verborgen Raamvallei steeds meer poelen aangelegd, bijvoorbeeld door particulier Wim van den Hoogen. Hij legde dit jaar diverse nieuwe poelen aan op een stuk grond dat hij door kavelruil verkregen heeft. Hierdoor kunnen diverse dieren, zoals de kamsalamander, een nieuw (winter)thuis vinden.
Watervogels, vlinders, bijen, wespen en hommels overwinteren allemaal op hun eigen manier. Wil je weten hoe? Lees dan verder over dieren in de winter.
Hoe kunnen we de dieren in en om de Verborgen Raamvallei een handje helpen in de winter?
"De meeste dieren overwinteren graag op een beschutte plek. Je kunt ze helpen door wat rommelige hoekjes en bladeren achter te laten in je tuin, park of grond in de Verborgen Raamvallei. Laat op sommige plekken het gras hoog groeien en laat wat gesnoeide takken liggen. Voor vogels kun je nestkastjes ophangen om te schuilen tegen de kou. Ook kun je vogelvoer strooien of vetbollen ophangen in je tuin. Haal wel het plastic netje van de vetbollen af, zodat de vogels er niet in verstrikt raken", aldus Bram.
"Voor bijen kun je een insectenhotel neerzetten. Deze kun je bij veel tuincentra vinden. Ook houden bijen en andere insecten van stenen, stengels en dood hout met holten.
Eekhoorns kun je het beste helpen in de herfst. Ze verzamelen dan namelijk hun eten voor de winter. Een voederhuisje met noten en zaden kan ze helpen bij het overwinteren. Met het planten van een walnotenboom (juglans regia) of hazelnootstruik (corylus avellana), help je de eekhoorns ook.
Is er water aanwezig in jouw stuk grond? Houd dan een deel van dit water ijsvrij. Zo kan er zuurstof het water in. En ijsvogels kunnen hier dan visjes vangen. Je kunt ook een stok op 1 meter hoogte boven het wak plaatsen, zodat de ijsvogel er van af kunnen duiken."
Wat doen de lange, donkere winternachten met de natuur?
Planten, dieren én mensen passen zich aan de natuurlijke dag- en nachtcyclus aan. Op 21 december vindt de zonnewende plaats: op deze dag is de zon het kortst boven de horizon. Deze cyclus bepaalt en regelt het gedrag van de natuur. Denk aan wakker zijn en slapen, voortplanting, de vacht verliezen, voedsel verzamelen en in winterslaap gaan.
Bram: "Planten en dieren hebben bovendien een soort inwendige klok. Een bepaald deel van de hersenen reageert op de blootstelling van de ogen aan licht. Worden de dagen korter? Dan krijgt het lichaam van dit hersengebied de opdracht om meer van het slaaphormoon melatonine aan te maken. Ook de verandering in temperatuur speelt hierbij een rol."
Wil je hier meer over lezen? Bekijk dan de pagina van Onze Natuur over de invloed van daglicht op de natuur.
Het klimaat verandert, de winters worden minder streng. Hoe zien we dat terug in de Verborgen Raamvallei?
"Net als in andere (natuur)gebieden in Nederland, heeft het veranderende klimaat effect op de natuur in de Verborgen Raamvallei. Voor sommige planten en dieren wordt overleven daardoor moeilijker. Hun ritme raakt uit balans doordat de temperatuur in de winter hoger blijft. Doordat de winters minder streng zijn, kunnen we bijvoorbeeld meer ijsvogels zien. Langere periodes van droogte zorgen voor een kleinere watervoorraad. We zien dat planten en dieren hierdoor minder in rust gaan. Bloemen gaan sneller weer bloeien en ook de paddentrek start eerder.
Dieren of soorten uit andere landen (exoten), voor wie het eerst te koud was in Nederland, komen we nu juist vaker tegen. Zij kunnen hier nu prettiger leven. Maar ook parasieten overleven beter in een warmere temperatuur. Dit kan voor meer ziekten zorgen", aldus Bram.