Veelgestelde vragen

Als er veel water via de Maas naar ’s-Hertogenbosch stroomt en er tegelijk veel water via de beken de Aa en de Dommel naar ’s-Hertogenbosch stroomt kan het voorkomen dat het water uit de beken niet meer kan uitstromen in de Maas. Voor dit water moet een oplossing gezocht worden. Bijvoorbeeld door water te bergen op bepaalde locaties of het water in de beekdalen bovenstrooms vast te houden. Wij schatten in dat deze extreme situatie maximaal eens in de 150 jaar kan voorkomen. Dat betekent dat het ook dit jaar zou kunnen gebeuren. De kans dat het gebeurt wordt gezien het veranderende klimaat groter. Als we geen maatregelen nemen tegen die situatie kan het zijn dat de A2 en verschillende woonwijken en bedrijventerreinen onder water lopen. Dit willen we voorkomen, daarom is het belangrijk om na te denken over oplossingen voor dit probleem.

Nee. Den Bosch is altijd al het laagste punt in het watersysteem. ''Te veel water'' heeft in dit gebied een lange geschiedenis. Vroeger was dat niet zo erg, omdat het toen geparkeerd kon worden en men meer leefde met het water en ze het ook gebruikte, bijv. op landbouwgebieden. Nu is het ruimtegebruik anders, dus zijn die overstromingen veel meer een probleem geworden.

We kunnen het hoogwater aan zien komen. We hebben een paar dagen om ons voor te bereiden als het zich zou voordoen. Daarom verwachten we geen doden. Evacuatie zal wel nodig zijn en brengt altijd risico’s met zich mee.

De huidige opgave is om een oplossing te zoeken voor 50 miljoen kuub water. In het eerdere project HoWaBo is al ruimte voor 14 miljoen gerealiseerd. Wij zoeken in dit project nu naar oplossingen voor 36 miljoen kuub. Dit getal komt uit modellen die berekend en gecontroleerd zijn door de waterschappen, Rijkswaterstaat en onafhankelijke experts. Aanvullend is een klimaatscenario van 2050 en 2100 doorgerekend. We zien dat de opgave alleen maar groter wordt richting de toekomst. Ook hier zullen we met de uitwerking richting oplossingen rekening mee moeten houden.

Door intensiever ruimtegebruik en vooral door klimaatverandering. We krijgen steeds meer periodes van droogte, maar ook periodes met meer regenval. De opgave wordt steeds groter. De opgave is nu 36 miljoen kuub, maar berekeningen laten zien dat het 50 miljoen kuub in 2050 en 65 miljoen kuub in 2100 kan worden. Eind 2023/begin 2024 worden nieuwe klimaatscenario’s van het KNMI verwacht. De huidige opgave is berekend op klimaatscenario’s uit 2014. Dat zou de opgave nog verder kunnen veranderen/vergroten. In de uitwerking richting mogelijke oplossingen zullen we dus ook moeten omgaan met deze veranderende omstandigheden.

In dit gebied komen de Aa, Dommel en Maas samen. De beken Aa en Dommel voeren het grootste deel van de neerslag af uit het oosten van Brabant. Dat water moet allemaal door en om Den Bosch, dat aan het eind van de ‘trechter’ ligt om uiteindelijk in de Maas uit te komen. Je hebt hier dus te maken met drie systemen die elkaar beïnvloeden en het laagste punt ligt in een groot stedelijk gebied.

Klimaatverdragen, nationaal en internationaal, laten geen ruimte voor twijfel meer. Het extreme weer is nu al zichtbaar, denk aan de overstromingen in Limburg in de zomer van 2021. Deze extreme weerbeelden zijn een teken van klimaatverandering. Het KNMI onderschrijft dit.

Reële scenario’s zijn geen overmacht. We kunnen zeker acties ondernemen die klimaatverandering remmen/tegengaan. Voorbereiding kost vaak minder dan achteraf oplossen. Daarom denken we nu na over oplossingen om toekomstige schade te voorkomen.

De waterschappen hebben de waterbergingen rond ’s-Hertogenbosch gestuurd ingericht. Dat betekent dat we het water uit de beken tijdens een hoogwater gecontroleerd kunnen inlaten in deze gebieden. Het gaat o.a. om de waterbergingsgebieden Bossche Broek en Vughtse Gement (bergingsgebied Engelermeer is nog niet gereed).

Tijdens het project HoWaBo was al duidelijk dat er meer maatregelen nodig zouden zijn in de toekomst. Hoeveel meer was toen nog niet duidelijk. De nieuwe klimaatinzichten maken de opgave groter dan verwacht. Dat komt bijvoorbeeld door nattere winters en daardoor een hogere afvoer, maatregelen in het stroomgebied van de Maas en toename van verstedelijking in lagergelegen gebieden.

Ja, we hebben al veel maatregelen getroffen om hoogwater te voorkomen. De waterschappen en veiligheidsregio’s hebben in noodgevallen draaiboeken klaarliggen om bij een hoogwatersituatie maatregelen te kunnen nemen.

We weten op dit moment nog niet precies wat we aan maatregelen gaan nemen, dus we weten ook nog niet wat de verandering precies gaat zijn. Het zou kunnen dat meer gebieden rondom ‘s-Hertogenbosch worden ingericht als waterbergingsgebied. Dat betekent dat daar water kan komen te staan tijdens een extreme hoogwatersituatie. Ook het plaatsen van een pomp, het verhogen van dijken of andere maatregelen kunnen invloed hebben op de omgeving.

Begin 2022 is in de breedte gezocht naar oplossingen. De diverse ideeën voor oplossingen zijn opgenomen in een bouwstenenboek, oftewel een ideeënboek. Deze ideeën zijn vervolgens getoetst op basis van expert judgement, analyses en doorrekeningen door ingenieursbureaus. Ze hebben beoordeeld op verschillende criteria, waaronder kosten en effectiviteit (bijdrage aan de opgave), ook zijn meekoppelkansen in beeld gebracht. Op basis daarvan zijn 11 kansrijke oplossingen naar voren gekomen die we verder gaan uitwerken. Dit zijn:

• Bovenstrooms vasthouden (zowel ver weg als dichtbij ’s-Hertogenbosch)
• Verhogen maatgevende waterstand naar 5.20m+NAP bij de Vughter Stuw tijdens calamiteit
• Dungense Polder: Inrichten waterbergingsgebied
• Bossche Broek Noord en Zuid: Optimaliseren huidige berging
• Bokhovense Polder, Engelermeer en Sompen & Zooislagen: Inrichten waterbergingsgebied
• Optimaliseren waterberging Engelermeer: nieuwe inlaat
• Baardwijkse overlaat: Inrichten waterbergingsgebied
• Vergroten Drongelens Kanaal
• Peilscheiding: Regelbaar peilscheidingskunstwerk aanbrengen om Dommel en Aa te scheiden
• Gemaal Crèvecoeur: Aanleg gemaal van bijv. 50 m3/sec of 75 m3/sec
• Extra afvoer via Wilhelminakanaal

Gezien de zeer grote opgave ligt het in de lijn der verwachting dat een selectie van de oplossingen onvoldoende zal zijn om de opgave voor nu en in de toekomst in te vullen. De verwachting is dan ook dat alle oplossingen (gedeeltelijk) nodig zullen zijn om aan de normen te kunnen blijven voldoen. Duidelijk is dus al wel dat een combinatie van natuurlijke en technische maatregelen nodig zijn om het hoogwaterprobleem voor nu en in de toekomst aan te pakken.

We hebben gekeken naar mogelijke maatregelen op de Maas, zoals zomerbedverdieping en verbreding en waterbergingsgebieden bij Wijchen. Onze modellen laten helaas zien dat dit niet veel effect zal hebben. Wel zoeken we naar mogelijkheden bij spuisluis Crèvecoeur, bijvoorbeeld door het plaatsen van  een gemaal.

Per oplossing is dit verschillend. Als het bijvoorbeeld gaat om bovenstrooms vasthouden weten we al wel dat we om afstroming te voorkomen het hele watersysteem anders moeten inrichten, zodat we water vast kunnen houden op de plek waar het valt. Als we water kunnen laten infiltreren in de grond stroomt het immers minder snel af naar Den Bosch. Maar tijdens een hoogwatersituatie in de winter is de bodem al verzadigd met water en past er nauwelijks meer iets bij. Ook weten we dat we overal in het stroomgebied iets moeten doen, voordat het effect heeft bij Den Bosch. Hoeveel bovenstrooms vasthouden echt kan bijdragen zoeken we dus nog verder uit. Als het bijvoorbeeld gaat over het inrichten van een waterbergingsgebied waar tijdelijk water opgeslagen kan worden bij een hevige bui, dan weten we al wel een aantal mogelijke locaties en hoeveel water daar ongeveer in zou kunnen. Maar we weten nog niet hoe hoog de kades moeten worden en welke locaties het meest haalbaar zijn. Er zijn namelijk ook andere opgaven in de regio Den Bosch, die ook een plek nodig hebben. Denk bijvoorbeeld aan woningbouw. En sommige plekken zijn al in gebruik voor andere doelen, zoals landbouw of natuur. De mogelijkheden gaan we de komende tijd verkennen. Als het gaat om technische maatregelen weten we dat ze heel effectief kunnen zijn en dat we ze relatief snel kunnen realiseren, maar we weten nog niet hoeveel ze precies zullen kosten en hoe ze samen kunnen hangen met andere oplossingen.

Bij elke oplossingsrichting zijn andere partners betrokken. Dat komt omdat de locaties per oplossingsrichting erg uiteenlopen. We zullen bij elke oplossingsrichting de landbouw, natuurorganisaties, bedrijven, bewoners en andere overheden betrekken. De stuurgroep Aanpak Hoogwater ‘s-Hertogenbosch en omgeving zal ervoor zorgen dat de samenhang tussen alle oplossingen blijft bestaan.

Water heeft ruimte nodig en voor bouwen is ruimte nodig. Bouwen op locaties die kunnen overstromen is niet verantwoord. Dat levert een hoger risico op schades op. Maar we moeten wel breed blijven kijken naar de onderwerpen water en wonen en zoeken naar de best mogelijke oplossingen voor beide opgaven.

Bovenstrooms vasthouden kan een klein deel van de oplossing zijn. Het water vasthouden daar waar de druppel valt is ook belangrijk om droogte tegen te gaan. Maar het effect van bovenstrooms vasthouden op de hoogwateropgave bij Den Bosch is niet groot. Dat blijkt uit onderzoek van HKV (2018): wanneer de totale hoeveelheid water van Dommel en Aa overal 15% wordt teruggebracht, dit heeft een effect van 7cm verlaging (op een opgave van ruim 70cm) bij de Vughterstuw in Den Bosch. Dit is optimistisch gerekend en heeft dus maar een effect van maximaal 10% van de opgave. Voorwaarde hierbij is dat overal in het stroomgebied deze 15% extra afvoervermindering wordt behaald, anders wordt het effect teniet gedaan door ander water dat gemakkelijker afstroomt door verminderde weerstand op het systeem. Om dit te kunnen bereiken is een complete verandering van de inrichting van het watersysteem nodig. Conclusie: Bovenstrooms vasthouden kan een bijdrage leveren aan de oplossing, maar is niet  oplossing.

We brengen alle opties in beeld. Inzet van waterberging combineren met landbouw heeft kansen, maar mogelijk ook beperkingen Dit werken we samen uit.

We brengen alle opties in beeld. Inzet van waterberging combineren met natuur heeft kansen, maar mogelijk ook beperkingen, niet alle natuur kan tegen een overstroming.

Ja, we hebben een calamiteitenhandboek waarin ook dit project een plaats heeft. Daarin staat wat we wanneer kunnen gaan doen. Veiligheid gaat voor bij echte calamiteitensituaties. Er is pas geleden een oefening geweest samen met de veiligheidsregio’s. Dat blijft erg belangrijk.

Het is primair een taak van de waterschappen, maar omdat het veel raakvlakken heeft met andere belangen is de gezamenlijke aanpak en verantwoordelijkheid nodig. Waterschappen gaan bijvoorbeeld niet over de ruimtelijke ordening. Samenwerking met gemeenten en provincie die daar wel over gaan, is noodzakelijk. Waterschappen kunnen dit niet alleen.

Waterschappen zorgen voor het vasthouden van water op plekken waar dit kan, het aanpassen van beken, zodat het water minder snel afstroomt. Ook leiden ze het water om naar plekken waar dit kan en leggen ze waterbergingsgebieden aan om het water tijdelijk op te slaan als er teveel van is.
Provincie wijst deze reserveringsgebieden voor waterberging en regionale waterbergingsgebieden aan. Rijkswaterstaat en Waterschap Limburg nemen maatregelen op de Maas.
Gemeenten moeten ervoor zorgen dat nieuwe plannen geen negatieve effecten hebben op de afvoer van water. Ook hebben zij een rol om ervoor te zorgen dat elke druppel die valt binnen het gebouwde gebied in de grond wordt opgenomen in plaats van het afvoeren van regenwater naar de beken, bijvoorbeeld door afkoppelen.

Inwoners kunnen ook maatregelen nemen om de hoogwaterproblematiek te verminderen. Met kleine aanpassingen in en om het huis kun je al veel bereiken. Denk regenwater opvangen met een geveltuintje, balkonplantjes of een regenton. Inspiratie nodig? Ga naar www.aaenmaas.nl/waterbazen of www.dommel.nl/waterbaas.

Het nemen van maatregelen kost logischerwijs geld, maar als we niks doen zullen de kosten van schade ook erg groot zijn. We bekijken eerst wat de mogelijkheden zijn en wat echt nodig is. Daarna wordt alles, inclusief kosten, tegen elkaar afgewogen en zoeken we naar financiering vanuit EU, het rijk, de provincie, gemeenten en waterschappen.

Dit kan de belasting verhogen. De kosten zijn afhankelijk van de oplossingen die gekozen worden. Deze kosten worden via waterschapsbelasting geïnd. Dat wil niet zeggen dat het niet nemen van maatregelen geen kosten met zich meebrengt. De kosten van ‘niks’ doen, worden op dit moment geschat tussen de 150 en 500 miljoen euro.

We zoeken duurzame oplossingen, die mogelijk enige tijd nodig hebben om uitgedacht en getoetst te worden. Tegelijk moeten we ook nu handelen. We kiezen daarom voor verschillende sporen in de tijd. We kijken bij de keuze voor een maatregel wel naar de voorspellingen van veranderingen van bijvoorbeeld het klimaat, zodat we geen-spijt-maatregelen nemen. Daarnaast zoeken we oplossingen in verbinding met de uitdagingen op gebied van woningbouw, landbouw, natuur, energietransitie en stikstof.

Jazeker, wij gaan met u in gesprek als u mee wilt denken of een belang heeft in dit project. Op dit moment hebben wij 11 mogelijke oplossingen in beeld, deze gaan we verder uitwerken, zodat we meer informatie hebben om samen te bespreken. Zodra we dit hebben, gaan we graag in gesprek. Blijf de projectpagina www.aaenmaas.nl/aanpakhoogwaterdenbosch volgen voor meer informatie hierover.

Kijk regelmatig op de projectpagina www.aaenmaas.nl/aanpakhoogwaterdenbosch voor een update of ontvang automatisch het laatste nieuws via de digitale nieuwsbrief. Aanmelden kan op de projectpagina.