PFAS en baggerwerkzaamheden

Schadelijke stoffen zoals PFOA, PFOS en GenX zorgen de laatste jaren voor meer milieuproblemen. Deze stoffen behoren tot de PFAS, de poly- en perfluoralkylstoffen. PFAS worden door de mens gemaakt en veel gebruikt omdat ze bijvoorbeeld brandwerend of vuil- en waterafstotend zijn. Zo zitten PFAS onder andere in de antiaanbaklaag van pannen, in outdoorproducten zoals kleding en tenten, maar ook in inkt, verf, papier, kleding, coatings, schoonmaakmiddelen, cosmetica en blusschuim.
PFAS komen niet van nature in het milieu voor. Omdat PFAS niet biologisch afbreekbaar zijn, kunnen we ze niet goed verwijderen uit de bodem en het (grond)water.

PFAS in oppervlaktewater

Sommige soorten PFAS lossen goed op in water. Dat betekent dat de stoffen zich verplaatsen door de bodem (via grondwater) en in het oppervlaktewater. Daarnaast hoopt een deel van de stoffen uit de PFAS-groep, zoals PFOS, sterk op in organismen (levende wezens). Het waterleven kan al bij relatief lage concentraties negatieve effecten ondervinden van PFOS.

Hoeveel PFAS mensen via het oppervlaktewater binnen krijgen, verschilt. Dat hangt af van de manier waarop mensen het water gebruiken. Denk aan zwemmen, het besproeien van de (moes)tuin besproeien of vissen. Om te toetsen of de concentraties PFAS in het oppervlaktewater veilig zijn om het water voor dit soort doelen te gebruiken is een PEQ-omrekentool ontwikkeld door Rijkswaterstaat.

Naast de wettelijke maximale norm PFAS voor oppervlaktewater, heeft het RIVM risicogrenzen afgeleid waarmee mogelijke gezondheidsrisico’s van PFAS in water ingeschat kunnen worden. Zie voor meer informatie over PFAS en gezondheid de site van de GGD: PFAS.

PFAS in afvalwater

PFAS zit in diverse producten die we als burgers gebruiken, waardoor het via bijvoorbeeld wassen en schoonmaken wegspoelt naar de riolering. Daarnaast zijn er bedrijven die PFAS in hun productie(proces) gebruiken. Ook in afvalwater van dergelijke bedrijven kan PFAS zitten.

Huishoudelijk water en bedrijfslozingen komen samen in de riolering. Het afvalwater stroomt via de riolering naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) van het waterschap. Wij zuiveren het water en lozen het erna weer in onze beken en sloten. Onze rioolwaterzuiveringsinstallaties verwijderen diverse stoffen, maar PFAS niet tot nauwelijks. Daarom pleiten we als waterschap voor aanpak bij de bron: wat niet in het water terechtkomt, hoeven we er ook niet uit  te halen.

PFAS stroomt door de roolwaterzuiveringsinstallatie naar de beek of sloot. Het kenniscentrum van de Nederlandse waterschappen (STOWA) heeft in 2021 onderzoek gedaan naar PFAS op act rwzi’s (rapport 2021-46). Deze geven een goed beeld voor alle soorten rwzi’s in Nederland.

Bij alle acht rwzi’s zijn PFAS aangetroffen. De soort PFAS en de hoeveelheid (concentratie per PFAS) varieert sterk per rwzi. Dit hangt af van hoeveel huishoudens en bedrijven - en vooral ook welk type bedrijven- lozen op de betreffende rwzi.

Voor de aanpak van PFAS-gehaltes in afvalwater is samenwerking met gemeenten, omgevingsdiensten en andere partijen noodzakelijk.

PFAS in bagger

Aa en Maas onderhoudt sloten en beken door geregeld bodemslib (bagger) te verwijderen. Zo voorkomen we wateroverlast bij hevige regenval. Voordat er gebaggerd wordt, onderzoeken we het slib door waterbodemmonsters te nemen. Deze monsters analyseren we op tal van stoffen, zoals metalen, olie en sinds enkele jaren ook PFAS. De resultaten van dit onderzoek bepalen wat er met de bagger moet gebeuren. Voor PFAS gebruiken daarbij het ‘handelingskader PFAS’ van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

De soort PFAS en de hoeveelheid die we vinden, verschilt sterk per locatie. Een zorgelijke ontwikkeling is dat we op steeds meer plekken PFAS in de waterbodem aantreffen. In verreweg de meeste gevallen zijn de hoeveelheden zo laag dat de bagger op de kant langs de sloot verspreid kan worden. In enkele gevallen overschrijdt de hoeveelheid PFAS de toepassingsnorm, en voeren we de bagger af.